بررسی آثار یخچالی زاگرس شمالی در کواترنر پایانی (با تأکید بر کردستان)

بررسی آثار یخچالی حال و گذشته از دو جنبه ی اقلیمی و ژئومورفولوژیکی حائز اهمیت است. در زمینه ی اقلیمی، آثار یخچالی می تواند در کنار داده های اقلیمی حال حاضر، کمک بزرگی در بازسازی اقلیمی دوره کواترنر و همچنین بررسی مبحث تغییر اقلیم باشد. در زمینه ی ژئومورفولوژیکی نیز شناسایی و بررسی آثار یخچالی حال و گذشته، می تواند کمک بزرگی در زمینه ی تجزیه و تحلیل و بررسی ژئومورفولوژیکی محدوده ی مطالعاتی باشد. هدف تحقیق حاضر نیز بررسی آثار یخچالی، تعیین سیستم های شکل زایی، تعیین برف مرز و محدوده ی گسترش یخچالی کواترنر پایانی در محدوده ی زاگرس شمالی (با تأکید بر کردستان) می باشد. در راستای موضوع و اهداف تحقیق، فرضیاتی مبنی بر: 1. پائین تر بودن خط تعادل آب و یخ در کردستان نسبت به سایر نقاط هم عرض خود در ایران، 2. پائین تر بودن برف مرز در دامنه های غربی زاگرس شمالی، به دلیل حجم بالاتر بارش و تغذیه ی بیشتر یخچال ها و 3. گسترش و فراوانی بیشتر لندفرم های یخچالی در دامنه های شمالی و غربی محدوده ی مطالعاتی؛ طراحی گردید. به منظور رسیدن به اهداف، بررسی فرضیات و پاسخگویی به سوالات تحقیق؛ از لایه های اطلاعاتی و روش های بررسی متعددی استفاده شد. داده ها و لایه های اطلاعاتی مورد استفاده در تحقیق حاضر عبارتند از : میانگین بارش 20 ساله ی 131 ایستگاه و میانگین دمای 20 ساله ی 53 ایستگاه مربوط به سازمان هواشناسی و وزارت نیرو در محدوده ی مطالعاتی، مدل رقومی ارتفاع (dem) مربوط به ماهواره ی aster، نقشه-ی شیب، نقشه ی جهت شیب، تصاویر ماهواره ا ی spot، تعداد 548 سیرک یخچالی در زاگرس شمالی (261 سیرک در کردستان) و نقشه های توپوگرافی50000/1. در تحقیق حاضر همچنین از روش های آماری رگرسیون خطی، ضریب همبستگی، ضریب تعیین، مد و آزمون کای دو، روش های درون یابی کریجینگ ساده و روش عکس مجذور فاصله و مدل-های تجربی رایت، ارتفاع کف سیرک پورتر، مدل اقلیمی پلتیر و روش فرنچ؛ به منظور مدل سازی های دمایی و بارشی حال و گذشته، تعیین خط برف مرز و خط تعادل آب و یخ در زمان حال و گذشته، مشخص کردن سیستم های شکل زایی و مناطق مورفوکلیماتیک و مورفودینامیک در کواترنر پایانی،در محدوده ی مطالعاتی استفاده شد. در ادامه با استفاده از لایه های اطلاعاتی تهیه شده، روش های آماری و مدل های تجربی مورد استفاده در تحقیق، به بررسی فرضیات تحقیق پرداخته شد. نتایج نشان داد که بر اساس روش رایت خط برف مرز در کواترنر پایانی در زاگرس شمالی و کردستان به ترتیب در سطح ارتفاعی 1787 متر و 1851 متر؛ و بر اساس روش ارتفاع کف سیرک پورتر، خط تعادل آب و یخ (ela) در زاگرس شمالی و کردستان به ترتیب در سطح ارتفاعی 1777 متر و 1837 متر قرار دارد، این نتایج نشان داد که خط برف مرز و خط تعادل آب ویخ در زاگرس شمالی و کردستان در مقایسه با سایر مناطق همجوار در ایران، سطوح ارتفاعی پائین تری را نشان می دهد. بر اساس مدل رگرسیون خطی بین دما و ارتفاع نیز، برف مرز کنونی (دمای صفر درجه) در محدوده ی مطالعاتی در ارتفاع 67/3413 متری قرار دارد. نتایج همچنین نشان داد که بر اساس نتایج آماره ی کای دو، توزیع فراوانی سیرک های یخچالی در جهات شیب مختلف معنادار می باشد، در محدوده ی زاگرس شمالی سیرک های یخچالی به ترتیب فراوانی از زیاد به کم، دارای جهات جنوب غرب، شمال شرق، شمال غرب، شرق، شمال، جنوب شرق، غرب و جنوب و در محدوده ی کردستان نیز سیرک های یخچالی به ترتیب فراوانی از زیاد به کم دارای جهات، شمال شرق، شمال غرب، جنوب-غرب، شمال، جنوب شرق، شرق، جنوب و غرب بوده اند. مقایسه ی دو نقشه ی درون یابی شده ی بارش کواترنر و ارتفاع کف سیرک های یخچالی نیز نشان داد که در محدوده ی مطالعاتی با حرکت از شرق به غرب بر مقدار بارش افزوده می شود و بطور همزمان ارتفاع کف سیرک های یخچالی پائین تر می آید و این امر موید تأثیر حجم بارش بر پائین آمدن ارتفاع کف سیرک های یخچالی در دامنه های غربی زاگرس شمالی می باشد. بر اساس مدل تجربی پلتیر نیز سیستم های شکل زایی، مناطق مورفوکلیماتیک و مورفودینامیک در زاگرس شمالی و کردستان شناسایی و حدود ارتفاعی آن مشخص شد. بر اساس مدل پلتیر حد پائینی طبقه ی یخچالی و مجاور یخچالی در کواترنر پایانی به ترتیب 2789 متر و 1953 متر و حد پائینی طبقه ی مجاور یخچالی در حال حاضر، ارتفاع 3247 متر برآورد گردید. بر اساس مدل فرنچ نیز حد پائینی طبقه ی مجاور یخچالی در حال حاضر و در کواترنر پایانی به ترتیب 2913 متر و 1287 متر برآورد گردید.